राजकारण्यांमधील वाढती अनैतिकता, लोकशाहीसाठी घातक -डॉ. वीरेंद्र भाटी मंगल
देशात लोकसभा निवडणुका होत आहेत. हजारो उमेदवार निवडणुकीच्या रिंगणात आहेत. निवडणूक लढवणे ही वाईट गोष्ट नाही,परंतु निवडणुकीत लोकशाही व्यवस्थे विरोधात वागणे हे राष्ट्रीय अस्मितेला धोका निर्माण करणारे आहे.कॉलेज असो,पंचायत स्तरावर असो, विधानसभा असो वा लोकसभा निवडणुका, पण जेव्हा नैतिकता आणि शिष्टाचार डोळ्यासमोर ठेवून निवडणुका लढवल्या जातात, तेव्हा निवडणुकांना दंगलीचे स्वरूप येते, एकमेकांबद्दल आदर नसतो, सद्भावना आणि देशाच्या विकासाचा मुद्दा असतो तो दुय्यम बनतो. निवडणुकांमध्ये नैतिक आचरण अत्यंत महत्त्वाचे असते. मूल्यांचे रक्षण आणि विकास करण्यासाठी अशा उमेदवारांना देशाच्या विकासात सहभागी होण्याची प्रतिज्ञा घ्यावी लागेल तरच या लोकशाही व्यवस्थेत देशातील जनतेला योग्य न्याय मिळू शकेल.
देशात जेव्हा – जेव्हा निवडणुकीचा हंगाम असतो, तेव्हा राजकारण्यांचा आवाज आणि त्यांची भाषा सर्व मर्यादा ओलांडते. या वातावरणात देशात जात,धर्म आणि लिंगभेदाच्या नावाखाली विविध प्रकारची विधाने केली जातात. निवडणुकीतील या वाढत्या अनैतिक वर्तनामुळे आपल्या लोकशाहीच्या प्रतिष्ठेला तडा जात आहे. निवडणूक लढविणाऱ्या नेत्यांकडून जनतेची अपेक्षा असते की,भाषिक शिष्टाचार जपण्याबरोबरच त्यांनी निवडणुकीच्या वेळी सर्वसामान्यांवर विपरित परिणाम होईल असे कोणतेही वर्तन करू नये.देशातील राजकीय पक्षांनीही देशातील अशा लोकांना तिकीट द्यायला हवे जे नैतिक आणि प्रामाणिक प्रतिमेचे असावेत.
देशातील जनतेसमोर निवडणूक शुद्धीकरण हा मोठा पर्याय आहे.जनतेने निवडणूक शुद्धीकरण यशस्वी केले तर देशाला निरोगी सरकार मिळू शकेल,ज्यामुळे देशाचा बहुआयामी विकास होऊन स्थिर व परिणामकारक विकास होईल. निवडणुकीत स्वच्छता राखण्यासाठी उमेदवारांनी निवडणुकीत विजयी होवोत किंवा न होवोत, कोणत्याही परिस्थितीत भ्रष्ट आणि अनैतिक पद्धतीचा वापर करणार नाही,अशी शपथ घेतली पाहिजे. त्याचप्रमाणे निवडणुकीत सरकारी मालमत्ता आणि साधनसंपत्तीचा कोणत्याही प्रकारे वापर होऊ नये, ही सत्तेतील पक्षाची मोठी जबाबदारी आहे.
सर्वात मोठी जबाबदारी आपल्या लोकांची आहे,ज्यांनी लोभ,असू भीती इत्यादींनी लोकशाहीला भ्रष्ट न करता जागृत केले पाहिजे. तरच निरोगी लोकशाही व्यवस्था राबवता येईल.निवडणुकीत अनैतिक वर्तन नसेल,तेव्हा योग्य उमेदवार उभा राहण्याची खात्री असते.सध्याच्या परिस्थितीत निवडणुकीची स्थिती पाहता पात्र उमेदवार स्वत: बाजूला होतो ही देशातील योग्य लोकशाही व्यवस्था आणि विकासासाठी चांगली गोष्ट नाही.देशातील जनतेला सजग आणि जागरूक राहून योग्य उमेदवाराची निवड करावी लागेल तरच या निवडणुकीची व्यवस्था सुधारता येईल.लोकशाहीत ही व्यवस्था प्रभावी होईल तेव्हाच उमेदवार निवडणुकीत अनैतिक वर्तन करणार नाही, अशी शपथ घेऊ शकेल.
निवडणुकीच्या शुद्धीकरणाबाबत देशाला विचार देणारे अनुव्रत प्रवर्तक आचार्य तुलसी यांच्या विचारांवर आजही बरेच काम केले जात आहे.आचार्य तुलसी यांनी अनुव्रत चळवळीच्या माध्यमातून निवडणूक शुध्दीकरण मोहिमेला एकत्र आणतानाच त्यांनी देशातील जनतेला सक्षम आणि प्रामाणिक उमेदवार निवडण्याचा मार्गही मोकळा केला. तात्काळ मुख्य निवडणूक आयुक्त टी.एन.शेषन यांनी आचार्य तुलसी यांच्यासमोर नतमस्तक होऊन त्यांनी दिलेल्या सूचना निरोगी निवडणूक प्रक्रियेसाठी उपयुक्त असल्याचे सांगितले. देशाच्या विकासासाठी आणि समतोल राखण्यासाठी लोकशाही मानवी ऐक्याचा नांगर झाली तरच हे शक्य होईल.जेव्हा देशाची निवडणूक प्रक्रिया शुद्ध होईल.
सुदृढ लोकशाहीसाठी जनतेला प्रशिक्षित करणे अत्यंत आवश्यक आहे,जनता जेव्हा जागरूक होईल तेव्हाच खऱ्या अर्थाने लोकशाहीचा विजय होईल.लोकशाहीचा पाया निर्भयतेवर उभा आहे.जेव्हा जेव्हा लोकांमध्ये भीतीची भावना निर्माण होईल तेव्हा देशातील लोकशाही धोक्यात येईल. त्यासाठी प्रत्येक व्यक्तीचा नैतिकतेवर दृढ विश्वास असणे, त्या अनुषंगाने जीवन जगण्याचा संकल्प असणे आणि त्या संकल्पाचे रक्षण करण्यासाठी केलेले आचरण परिणामकारक असणे आवश्यक आहे.एक नैतिक देशाची रचना तयार केली जाईल जिथे जात,पंथ आणि आर्थिक शक्तीचा परिणाम होणार नाही. या सर्वांसोबतच लोकशाहीच्या या उत्सवात आध्यात्मिक आणि सांस्कृतिक मूल्येही जिवंत ठेवावी लागतील.
जेव्हा मानवी चेतनेवर अनैतिकतेचे वर्चस्व असते तेव्हा लोकशाही धोक्यात येण्याची खात्री असते.यासाठी निवडणूक आयोगाचे प्रयत्न परिणामकारक आहेत.आज निवडणूक प्रक्रिया सोपी आणि सोपी होत असून सर्वसामान्य मतदारांची विचारधारा आणि विचार लक्षात घेऊन त्या केल्या जात आहेत. यामुळे आपली निवडणूक व्यवस्था मजबूत झाली आहे. देशातील जनता मतदानाबाबत जागरूक झाली आहे. निवडणुकीची संपूर्ण जबाबदारी जनतेवर असते, जनता हा लोकशाहीचा भक्कम आधारस्तंभ आहे ज्याच्या जोरावर एक मजबूत राजवाडा उभारता येतो.आज निवडणूक शुद्धीकरण मोहिमेची गरज आहे.
निवडणुका पूर्णपणे स्वच्छ झाल्याशिवाय देशाच्या विकासाचा विचार होऊ शकत नाही. आज भारतीय जनमानसावर अनैतिकता हावी झालेली दिसते.प्रत्येकजण आपला स्वार्थ साधण्यात मग्न आहे, अशा स्थितीत देशाची काय स्थिती असेल, हे कुणापासून लपून राहिलेले नाही. लोकशाहीच्या शुद्धीकरणासाठी जनभावना जागृत करणे आवश्यक आहे.या कामात जोपर्यंत बुद्धिजीवी वर्ग, प्रसारमाध्यमे आदी सक्रिय होत नाहीत,तोपर्यंत निवडणुकीत शुद्धता येणार नाही. खऱ्या लोकशाहीची व्याख्या केली तर त्याचा अर्थ प्रेम, मैत्री आणि समता यांचा विकास होतो. पण आज याउलट स्वार्थ, कपट आणि असहिष्णुता द्रौपदीच्या चिंध्याप्रमाणे वाढत आहे. आपल्या देशाच्या हिताच्या नसलेल्या मुद्द्यांचा आपल्याला विचार करावा लागेल. तरच आपण देशाच्या आणि समाजाच्या विकासात हातभार लावू शकतो.
नैतिकतेच्या आधारे देशभर निवडणूक शुद्धीकरण मोहीम राबवावी. राष्ट्रीय संत आचार्य तुलसी-महाप्रज्ञा यांनी सांगितले होते की, आपल्या मौल्यवान मताचा अधिकार केवळ प्रामाणिक, चांगले चारित्र्य असलेला, कामात तरबेज, जात-जात-समाजाच्या बंधनात नसलेला आणि आर्थिक शुद्धीत गुंतलेल्या व्यक्तीलाच हवा. मतदान प्रक्रिया जितकी सुलभ आणि शुद्ध असेल तितकी लोकशाही सुदृढ होईल. जेव्हा स्वार्थ मानवी चेतनेवर वर्चस्व गाजवतो आणि अनैतिकतेची बीजे अंकुरतात तेव्हा लोकशाही धोक्यात येते. हा धोका आपण थांबवला पाहिजे. स्वार्थाला वर्चस्व गाजवण्यापासून रोखले पाहिजे. मैत्री, प्रेम आणि समता जोपासत देशाचे हित डोळ्यासमोर ठेवून मतदान करावे लागेल. तरच देशाचा कायाकल्प शक्य आहे. ज्या दिवशी देशातील जनता जागृत होईल त्या दिवशी खऱ्या अर्थाने लोकशाही येईल. जनतेला जागृत करण्यासाठी वैयक्तिक सुधारणा आवश्यक आहे. व्यक्ती सुधारणेतूनच समाज आणि राष्ट्राची सुधारणा शक्य आहे.
डॉ.वीरेंद्र भाटी मंगल – ज्येष्ठ साहित्यिक व स्तंभलेखक राष्ट्रीय समन्वयक – अनुव्रत रायटर्स फोरम लाडनून राजस्थान मोबाईल-9413179329
