हवामानाचे कोडे उलगडण्यासाठी भौतिकशास्त्राचे नोबेल; जाणून घ्या संशोधनाविषयी

डॉ. क्लाऊस हॅसलमन : जर्मनीतील हॅम्बर्ग येथे १९३१ मध्ये जन्मलेले हॅसलमन हे जर्मनीतील आघाडीचे हवामानशास्त्रज्ञ म्हणून ओळखले जातात. मॅक्स प्लॅन्क इन्स्टिट्यूट येथून १९५७ मध्ये त्यांनी पीएचडी पूर्ण केली. समुद्र विज्ञान आणि दीर्घकालीन हवामानाशी संबंधित त्यांचे संशोधन पथदर्शी मानले जाते. प्लॅन्क इन्स्टिट्यूटमध्ये त्यांच्या नेतृत्वाखाली हवामानशास्त्राचे केंद्र सुरू झाले. हॅसलमन सध्या युरोपियन क्लायमेट फोरमचे उपाध्यक्ष आहेत.

…म्हणून करोना लस संशोधकांऐवजी ‘या’ संशोधकांना मिळाला वैद्यकीय क्षेत्रातील नोबेल!
डॉ. जॉर्जिओ पॅरिसी : रोम येथे १९४८ मध्ये जन्मलेल्या पॅरिसी यांचे पीएचडीचे शिक्षण सॅपिएन्झा विद्यापीठात झाले. क्वांटम फिल्ड थिअरी, स्टॅटिस्टिकल मेकॅनिक्स आणि कॉम्प्लेक्स सिस्टिम्स या विषयांत त्यांचे संशोधन आहे. भौतिकशास्त्रातील सर्व प्रमुख पारितोषिकांचे ते मानकरी आहेत.

यंदाच्या नोबेल विजेत्या संशोधनाविषयी

पृथ्वीच्या दीर्घकालीन हवामानाचा क्लिष्ट रचनांमध्ये समावेश होतो. अनिश्चितता आणि विस्कळितपणा हे क्लिष्ट रचनांचे मुख्य गुणधर्म असतात. मनाबे यांनी १९६०च्या दशकात सर्वप्रथम पृथ्वीच्या वातावरणाचे त्रिमितीय संगणकीय मॉडेल विकसित केले. वातावरणात कार्बनचे प्रमाण वाढल्यावर वातावरणाचे तापमानही वाढते हे त्यांनी सर्वप्रथम दाखवून दिले. ग्लोबल वॉर्मिंग समस्येला शास्त्रीय पद्धतीने जगासमोर आणण्याचे श्रेय मनाबे यांना जाते.

हॅसलमन यांनी कमी कालावधीचे आणि दीर्घ कालावधीचे हवामान यांचा संबंध स्पष्ट करणारे मॉडेल विकसित केले. कमी कालावधीचे हवामान चढ-उतारांचे, अनिश्चित आचरण असणारे असूनही दीर्घकालीन हवामान तुलनेनी स्थिर वर्तनाचे कसे असते हे त्यांच्या संशोधनामुळे स्पष्ट झाले. मानवी हस्तक्षेपामुळे वातावरणातील कार्बनचे प्रमाण वाढून वातावरणाचे तापमान वाढत असल्याचेही हॅसलमन यांनी सप्रमाण दाखवून दिले.

पॅरिसी यांनी १९८० च्या दशकात विस्कळfत क्लिष्ट रचनांमधील छुपे आकृतिबंध दाखवून दिले. क्लिष्ट रचनांच्या सिद्धांतामध्ये ते मूलभूत योगदान मानले गेले. त्यांचे संशोधन फक्त भौतिकशास्त्राच नाही, तर गणित, जीवशास्त्र, न्यूरो सायन्स, मशिन लर्निंग या क्षेत्रांतही मार्गदर्शक ठरत आहे.