श्रीमंत छत्रपती शिवाजी महाराजांचे पुत्र संभाजी महाराज यांनी त्यांच्या वडिलांकडून खूप काही शिकले होते. जेव्हा औरंगजेबाने शिवाजी महाराजांना विश्वासघाताने अटक केली तेव्हा संभाजी महाराजही त्यांच्यासोबत होते. औरंगजेबाच्या कैदेतून वडील आणि मुलगा दोघेही पळून जाण्यात यशस्वी झाले. शिवाजी महाराजांनंतर त्यांचा मुलगा संभाजी राजगादीवर आले. संभाजी महाराज छत्रपती झाल्यावर त्यांनी त्यांचे वडील शिवाजी महाराजांप्रमाणेच मुघलांविरुद्ध युद्ध सुरू ठेवले. गनिमी युद्धाच्या माध्यमातून संभाजी महाराजांनी आपल्यापेक्षा कितीतरी पटीने मोठ्या मुघल सैन्याचा पराभव केला आणि मोठा प्रदेश ताब्यात घेतला, परंतु विश्वासघातामुळे संभाजी महाराजांना शहीद व्हावे लागले. या काळात संभाजींच्या पत्नी येसूबाईंनी प्रत्येक पावलावर संभाजींना साथ दिली आणि संभाजींच्या जाण्यानंतर त्यांना खूप संघर्ष आणि दुःख सहन करावे लागले.
येसूबाईंनी छत्रपती संभाजींना शासन करण्यात आणि लष्करी योजना चालवताना खूप महत्त्वाचा सल्ला दिला. मराठीत महाराणी येसूबाईंवर फक्त दोनच साहित्यकृती-चरित्र लिहिण्यात आली आहेत. बा.सी. बेंद्रे यांनी “छत्रपती संभाजी महाराज” या पुस्तकात म्हटले आहे की – “वीर स्नुषा, वीर कन्या,वीर पत्नी आणि वीर मात या रुपात येसूबाईंचे कार्य आणि कृत्ये खूप महान आहेत. त्या राजकारणात इतक्या कुशल महिला बनल्या की सम्राट औरंगजेबानेही त्यांच्या कार्याचे कौतुक केले आहे.”
आजही आपल्या शौर्यासाठी ओळखले जाणारे छत्रपती शिवाजी महाराज यांचे आठ विवाह झाले होते आणि त्यापैकी बहुतेक विवाह प्रामुख्याने राजकीय कारणांसाठी झाले होते. या आठ विवाहांमधून शिवाजींना सहा मुली आणि दोन मुलगे झाले. त्यांचा मोठा मुलगा संभाजी हा त्यांच्या पहिल्या पत्नी सईबाई यांच्या पोटी जन्माला आला, तर त्यांचा धाकटा मुलगा राजाराम हा त्यांच्या दुसऱ्या पत्नी सोयराबाई यांच्या पोटी जन्माला आला. शिवाजी महाराजांच्या मुलांमध्ये १३ वर्षांचा फरक होता. १४ मे १६५७ रोजी जन्मलेले संभाजी राजे यांनी अगदी लहान वयातच त्यांच्या आईला गमावले. त्यांचे संगोपन त्यांच्या आजी आणि शिवाजी महाराजांच्या आई जिजाबाई यांनी केले. त्यांचे विद्वत्तापूर्ण शिक्षण असो किंवा सैनिक म्हणून प्रशिक्षण असो, संभाजी खूप प्रतिभावान होते आणि म्हणूनच त्यांना छावा असेही म्हटले जात असे – ज्याचा अर्थ सिंहाचा पिल्लू असा होतो. १६६४ मध्ये, छत्रपती शिवाजी महाराजांचे पुत्र संभाजी यांचे लग्न देशमुख घराण्यातील जीवुबाई उर्फ येसूबाई यांच्याशी झाले. संभाजी आणि येसूबाई यांचे लग्न हे एक महत्त्वाचे राजकीय युती होते. महाराष्ट्रातील ताल-कोकणी प्रदेशात देशमुख खूप शक्तिशाली होते, ज्यामुळे शिवाजी आणि संभाजींना मराठा राज्याचा विस्तार करण्यास मदत झाली.
जीवुबाई उर्फ येसूबाई यांचे जन्मस्थान राजौ शिर्के होते. त्या मराठा सरदार पिलाजीराव शिर्के यांची कन्या होती. १६६४ मध्ये, त्यांचा विवाह शिवाजी महाराजांचे ज्येष्ठ पुत्र संभाजी महाराजांशी झाला आणि लवकरच त्या महाराणी येसूबाई भोसले म्हणून ओळखल्या जाऊ लागल्या. तथापि, त्या केवळ संभाजी महाराजांची पत्नी नव्हत्या तर एक राजकीय नेत्या होती ज्यांनी मराठा साम्राज्याचे रक्षण करण्यास मदत केली, विशेषतः अशांत काळात. १६८९ मध्ये, जेव्हा त्यांचे पती संभाजी यांना मुघल सम्राट औरंगजेबाने फाशी दिली, तेव्हा अशा कठीण काळात येसूबाईंनी उल्लेखनीय राजनैतिकता आणि धैर्य दाखवले. १६८० ते १७३० पर्यंत, येसूबाई भोसले मराठा साम्राज्याचे एक मजबूत आधारस्तंभ बनल्या. औरंगजेबाने त्यांना जवळजवळ ३० वर्षे तुरुंगात टाकले तरीही त्या खंबीर राहिल्या आणि मराठा साम्राज्य टिकून राहावे याची खात्री केली, ज्यासाठी त्यांचे खूप कौतुक केले जाते.
ALSO READ: छत्रपती संभाजी महाराज राज्याभिषेक दिन
येसूबाईंच्या जन्मवर्षाबाबत आणि लग्नाच्या वर्षाबद्दल विद्वानांमध्ये मतभेद आहेत. म्हणून खालील माहिती फक्त अंदाजे मानली पाहिजे.
1. येसूबाई भोसले यांचा जन्म शृंगारपूर येथे झाला. महाराणी येसूबाई या छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या काळात मराठा सरदार पिलाजीराव शिर्के यांच्या कन्या होत्या. त्यांचे कौटुंबिक नाव शिर्के होते आणि त्यांचे पहिले नाव राजौ होते.
2. येसूबाईंचा विवाह संभाजी महाराजांशी झाला होता. महाराणी येसूबाई एक कर्तव्यदक्ष आणि कुशल राजकारणी होत्या. संभाजी महाराजांच्या अनुपस्थितीत त्या राज्यकारभार सांभाळत असे.
3. येसूबाईंना त्यांचे पती जिवंत असतानाही काही दिवस विधवा असल्याचे भासवावे लागले कारण छत्रपती शिवाजी महाराजांनी आग्रा येथील कैदेतून त्यांचा मुलगा संभाजी महाराज यांना लपवले होते आणि राजकुमार संभाजी राजे यांचे निधन झाल्याची अफवा पसरवली होती.
4. येसूबाईंचे भाऊ गणोजी शिर्के सुरुवातीला संभाजींशी एकनिष्ठ राहिले पण नंतर त्यांनी त्यांच्याविरुद्ध कट रचला. येसूबाईंना त्यांच्याच भावांविरुद्ध लढावे लागले. गणोजी शिर्केच्या विश्वासघातामुळे संभाजींना औरंगजेबाने कैद केले.
5. १६८९ मध्ये छत्रपती संभाजी महाराजांना मुघलांनी कैद केले. येसूबाईंना संभाजी महाराजांवर होणाऱ्या अत्याचारांच्या बातम्या दररोज येत असत. अखेर ११ मार्च १६८९ रोजी औरंगजेबाने संभाजी महाराजांची निर्घृण हत्या केली.
4. संभाजी आणि येसूबाई यांना भवानीबाई आणि शहाजी (शाहू) ही दोन मुले होती. संभाजी महाराजांच्या क्रूर हत्येनंतर, येसूबाईंनी मराठा साम्राज्य आणि स्वराज्यासाठी संभाजी महाराजांचा संघर्ष सुरू ठेवला.
5. त्याने ७-८ महिने मुघलांपासून रायगड किल्ल्याचे रक्षण केले, परंतु कठीण परिस्थितीमुळे त्यांना काही अटींवर किल्ला मुघलांना सोपवावा लागला. या अटींमुळे राजघराण्याची सुरक्षितता सुनिश्चित झाली, जी मुघल राजकुमारी जिनातुन्निसा सोबतच्या कराराच्या रूपात अंतिम करण्यात आली.
6. १६८९ मध्ये एका घटनेत, येसूबाईंना मुघलांनी पकडून तुरुंगात टाकले. येसूबाई सुमारे २९ वर्षे मुघल कैदेत राहिल्या. यापैकी त्यांनी १७ वर्षे महाराष्ट्राच्या वेगवेगळ्या भागात आणि १२ वर्षे दिल्लीतील लाल किल्ल्यावर घालवली. तुरुंगवासात असतानाही, येसूबाईंनी गुप्त पत्रांद्वारे त्यांचा मुलगा शाहू महाराजांशी संपर्क कायम ठेवला.
7. १७०७ मध्ये औरंगजेबाच्या मृत्युनंतर, त्याचा मुलगा आझम सम्राट झाला आणि मुघल कमकुवत झाले आणि मराठे शक्तिशाली झाले, म्हणून १७१९ मध्ये झालेल्या करारानुसार येसूबाईंची सुटका झाली आणि त्या ४ जुलै रोजी सातारा येथे परतल्या, जो शौर्य दिवस म्हणून साजरा केला जातो. १७१९ मध्ये, जेव्हा छत्रपती शाहू महाराज आणि पेशवे बाळाजी विश्वनाथ यांच्या नेतृत्वाखाली मराठा साम्राज्य पुन्हा मजबूत झाले, तेव्हा येसूबाईंना सोडण्यात आले. मुघल साम्राज्यात उत्तराधिकार संघर्षामुळे बहादूर शाह प्रथमने शाहूला सोडले
8. १७३० मध्ये राणी येसूबाई यांचे निधन झाले. सातारा शहराजवळील माहुली गावात छत्रपती संभाजी राजे यांच्या पत्नी महाराणी येसूबाई यांच्या समाधीचे पुरावे सापडले आहेत. यावरून असे दिसून येते की या ठिकाणी एक दगडी वृंदावन आणि घुमट होते.
अस्वीकरण (Disclaimer) : वेबदुनियामध्ये औषध, आरोग्य टिप्स, योग, धर्म, ज्योतिष, इतिहास, पौराणिक कथा इत्यादी विषयांवर प्रकाशित/प्रसारित होणारे व्हिडिओ, लेख आणि बातम्या केवळ तुमच्या माहितीसाठी आहेत, जे विविध स्त्रोतांकडून घेतले आहेत. वेबदुनिया याच्या सत्यतेची पुष्टी करत नाही. आरोग्य किंवा ज्योतिषशास्त्राशी संबंधित कोणताही प्रयोग करण्यापूर्वी, तज्ञांचा सल्ला नक्कीच घ्या. ही सामग्री येथे सार्वजनिक हित लक्षात घेऊन सादर करण्यात आली आहे आणि त्याला कोणतेही वैज्ञानिक पुरावे नाहीत.
Discover more from Dnyan pravah news
Subscribe to get the latest posts sent to your email.
