अनियंत्रित जीवनशैलीमुळे होतात मानसिक आजार – डॉ.वीरेंद्र भाटी मंगल

अनियंत्रित जीवनशैलीमुळे होतात मानसिक आजार – डॉ.वीरेंद्र भाटी मंगल

सध्याच्या काळात बहुतेकांना मानसिक अस्वस्थता सोबतच भीती, असुरक्षितता इत्यादींचा अनुभव येतो आणि जर याचा दैनंदिन दिनचर्येत समावेश झाला तर ती व्यक्ती मानसिक आजाराच्या अवस्थेत जगत असते. त्यामागील कारण म्हणजे ती व्यक्ती शारीरिक आणि सामाजिक परिस्थितीत स्वत:ला व्यवस्थित जुळवून घेऊ शकत नाही, परिणामी मानसिक संघर्ष वाढतो. त्यामुळे प्रत्येक व्यक्तीने आपली मानसिक स्थिती बळकट करण्याचा प्रयत्न करत राहावे.

या भौतिकवादी युगात मानसिक आजाराचे मुख्य कारण असंतुलित जीवन वर्तन आहे. ज्यामध्ये अधिक मिळवण्याच्या हव्यासाने व्यक्तीला मानसिकदृष्ट्या अस्वस्थ केले आहे. पैसा, पद आणि सत्तेच्या आंधळ्या शर्यतीत माणूस स्वत:ला विसरतो. उलट त्यांचा योग्य वापर न केल्यामुळे व्यक्तीला एकटेपणा जाणवू लागला आहे. खऱ्या अर्थाने माणसाची ही आंतरिक शून्यता म्हणजे मानसिक आजार. आज पैसा कमावण्याच्या आंधळ्या शर्यतीत माणूस कुटुंब, समाज, नातेसंबंध आणि सगळ्यांना मागे टाकतो आणि फक्त पैशाच्या मागे राहतो, यामुळे पैशाचा संचय वाढतो, परंतु काही काळानंतर तो स्वतःला एकटा समजतो. त्याचप्रमाणे उच्च पदावर असलेले लोक आपल्या पदाचा आणि अधिकाराचा गैरवापर करतात, इतरांना अनैतिक आणि अत्याचारीपणे त्रास देतात, व्यक्तींना योग्य आदर देत नाहीत, अनैतिक वर्तन करतात, परिणामी व्यक्ती मानसिक ताणतणाव आणि नैराश्या सोबत मानसिक आजारांना बळी पडते .

एखाद्या व्यक्तीचे मानसिक आरोग्य विचार, भावना आणि वर्तन यावर आधारित असते. त्यामुळे आपली विचारसरणी निरोगी आहे, आपल्या भावना शुद्ध आणि आपले वर्तन संतुलित कसे राहिल याकडे लक्ष देणे आवश्यक आहे. माणसाची विचारसरणी त्याच्या भावनांना तरंग असते आणि या भावनिक लहरीच त्याला त्यानुसार वागायला प्रवृत्त करतात. या तिघांमध्ये थेट स्पष्ट संबंध नाही,परंतु तिघेही एकमेकांवर प्रभाव टाकतात आणि या तिघांचा माणसाच्या मानसिक आरोग्यावर विशेष प्रभाव पडतो.

मानसिक आरोग्याचाही नैतिकतेशी थेट संबंध असतो, नैतिक,प्रामाणिक व्यक्तीचे कुटुंब आणि समाजाशी अधिक नाते असते. ते कुटुंब समाजाचे सोने करण्यासाठी समर्पित असते. माणूस जितका जास्त स्वतःला कुटुंबाचा आणि समाजाचा अविभाज्य घटक मानू लागतो, तितका तो मानसिकदृष्ट्या निरोगी होतो. जे लोक या नियमांचे पालन करत नाहीत ते इतरांपेक्षा मानसिकदृष्ट्या अधिक अस्वस्थ होतात. कुटुंब आणि समाजाच्या अविभाज्य संबंधामुळे, व्यक्तीमध्ये अपराधीपणाची भावना विकसित होत नाही आणि परिणामी, तो मानसिकदृष्ट्या निरोगी होतो.

मानसिकदृष्ट्या निरोगी राहण्यासाठी, व्यक्तीने आत्मविश्वास आणि स्वाभिमानाची भावना विकसित केली पाहिजे आणि चिंतन आणि विचार करण्याची क्षमता देखील असली पाहिजे. याशिवाय बुद्धी आणि विवेकाने निर्णय घेण्याची क्षमता विकसित व्हावी आणि संयमासह उत्साहही जीवनात दिसला पाहिजे. स्वत:च्या कमतरतेची जाणीव ठेवून स्वत:च्या सामर्थ्याचे आणि क्षमतेचे आकलन करण्याची क्षमताही मानसिक बळ देते. याशिवाय प्रत्येक परिस्थितीत नेहमी आनंदी राहणे आणि इतरांबद्दल आदर बाळगणे मानसिक आरोग्य मजबूत करू शकते. उलट मानसिकदृष्ट्या आजारी व्यक्तीमध्ये या सर्वांचा अभाव असतो.

मानसिकदृष्ट्या निरोगी व्यक्तीच समाजाच्या विकासात विशेष योगदान देऊ शकते. कोणत्याही समाजाची प्रगती आणि विकास हा त्या समाजात राहणाऱ्या लोकांच्या शारीरिक, मानसिक आरोग्यासोबत नैतिकतेवर अवलंबून असतो. मानसिक आजारामुळे एकाकी जीवन जगणे समाजाच्या प्रगतीला बाधा आणणारे आहे. मानसिकदृष्ट्या सुदृढ व्यक्ती केवळ स्वत:च्याच प्रगतीमध्ये मदत करत नाही तर तो आपल्या कुटुंबाला आणि समाजाला यशाच्या नव्या उंचीवर नेण्यातही महत्त्वाचे योगदान देऊ शकतो. त्याचप्रमाणे कुटुंबातील किंवा समाजातील कोणतीही मानसिकदृष्ट्या अस्वस्थ व्यक्ती प्रगतीच्या प्रवासात अडथळे निर्माण करू शकते.

मानसिकदृष्ट्या निरोगी राहण्यासाठी माणसाने छोट्या-छोट्या गोष्टींचा अवलंब करून आपले जीवन बदलण्याचा प्रयत्न करत राहिले पाहिजे. सर्वप्रथम माणसाने आपली विचारसरणी निरोगी बनवण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे, हे तेव्हाच शक्य होईल जेव्हा तो अतिविचारांपासून दूर राहून अस्वस्थ विचार सोडण्याचा प्रयत्न करेल. याशिवाय प्रत्येक घटना आणि परिस्थितीशी एकरूप होऊन वर्तमानात जगण्याचा सराव करा.आपले वैयक्तिक आणि सामाजिक वर्तुळ वाढवताना इतर लोकांशी कनेक्ट राहण्याचा आणि बोलण्याचा प्रयत्न करा. शारिरीक आरोग्यासाठी, निसर्गाशी जोडलेले राहा आणि सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे तुमच्या आनंदासाठी आणि आनंदासाठी काहीतरी सर्जनशील करण्याचा प्रयत्न करा, मानसिक दृष्ट्या निरोगी व्यक्ती म्हणून समाजात तुमचे योगदान विशेष ठरेल.

• डॉ.वीरेंद्र भाटी मंगल,ज्येष्ठ साहित्यिक व स्तंभलेखक,लाडनून राजस्थान मो.-9413179329