तरुण पिढी संस्कार मूल्यांपासून वंचित होत आहे -डॉ.वीरेंद्र भाटी मंगल
विविध अडचणी आणि समस्या असूनही, संयुक्त कुटुंब व्यवस्थेत वाढून मूल स्वतःहून संस्कार मूल्ये शिकत असे पण आता तसे नाही.संयुक्त कुटुंबांच्या विघटनानंतर विभक्त कुटुंबांचे युग सुरू झाले जिथे पालकांना वाटते की आपण मुलांना अधिक सुविधा देऊन आणि चांगल्या शाळांमध्ये शिक्षण देऊन सुसंस्कृत बनवू शकू. परंतु विभक्त कुटुंबांमध्ये मुलांना चांगले शिक्षण मिळते पण ते त्यांना संस्कार मूल्ये देऊ शकत नाहीत.सध्याच्या काळात तरुण पिढी संस्कारहीन होणे ही प्रत्येक कुटुंबासाठी चिंतेची बाब बनली आहे. यामागील कारण काय आहे हे विचारात घेण्यासारखे आहे ?
जर आपण खोलवर विचार केला तर पालकांचा यात जास्त दोष असल्याचे दिसून येते.महागड्या शाळा,कपडे,शिक्षण साहित्या सह सर्व सुखसोयी आणि सुविधा देऊनही पालक त्यांना वडिलधार्यांच्या पायाला स्पर्श करून आशीर्वाद घेण्याच्या भारतीय सांस्कृतिक परंपरेपासून दूर नेत आहेत. हाय, हॅलो या संस्कृतीपूर्वी मूल असो वा तरुण, प्रत्येकजण वडिलधार्यांना नमस्कार करत असत आणि त्यांच्याकडून आशीर्वाद घेत असत परंतु आता ही सांस्कृतिक परंपरा फार क्वचितच दिसून येते. आता वेळ आली आहे की वडीलधारे आणि मुलेही पायांना स्पर्श करण्याची परंपरा जुनी प्रथा मानून सोडून देत आहेत, जी संस्कार मूल्यांच्या दृष्टिकोनातून आपल्या येणाऱ्या पिढीसाठी खूप हानिकारक ठरत आहेत.
आज प्रत्येक पालक आपल्या मुलांवर खूप प्रेम करतात.ते मुलाच्या सर्व मागण्या पूर्ण करत राहतात जेणेकरून तो निरोगी आणि आनंदी राहील आणि मुलांच्या उज्ज्वल भविष्यासाठी चांगले शिक्षण देखील देतात. हे एका दृष्टिकोनातून योग्य असू शकते परंतु मुलांना शिक्षणासोबतच संस्कार मूल्ये शिकवणे आवश्यक आहे. हे तेव्हाच घडेल जेव्हा त्यांच्या चुकांकडे दुर्लक्ष न करून त्यांना त्यांच्या चुकांची जाणीव करून दिली जाईल.
मुलांच्या हट्टी आणि रागीट वृत्तीकडे विशेष लक्ष दिले पाहिजे आणि त्याचे कारण शोधले पाहिजे आणि त्यावर उपाय शोधला पाहिजे. चुकीच्या गोष्टी स्वीकारल्याने मूल संस्कारहीन होते आणि त्याचे भविष्यही धोक्यात येते. अशा परिस्थितीत पालकांनी लहानपणा पासूनच मुलांना मूल्ये आणि शिस्तीची जाणीव करून दिली पाहिजे जेणेकरून मूल देशाचे सुसंस्कृत आणि चांगले नागरिक बनू शकेल.
पिढी असंस्कृत होत चालली आहे याबद्दल सर्वत्र चिंता आहे परंतु असे काही लोक उरले आहेत जे मोठ्यांच्या पायांना स्पर्श करून लहानांनी त्यांना नमस्कार केला की त्यांचे आशीर्वाद घेण्याची परंपरा दाखवतात. मुले ही केवळ कुटुंबाचे भविष्य नाहीत तर भारताचे भविष्य आहेत.आपल्या देशाच्या संस्कृतीचा आणि मूल्यांचा पाया मुलांमध्ये घालणे आपल्यासाठी आवश्यक झाले आहे. आज आपल्याच देशात आपल्या परंपरा आणि संस्कृतीला कमी महत्त्व दिले जात आहे तर परदेशी लोक भारतीय संस्कृती स्वीकारत आहेत. पालकांनी आपल्या मुलांना सुसंस्कृत बनवण्यासाठी बालपणापासूनच संस्कार मूल्यांचे प्रशिक्षण देण्यास सुरुवात करावी.
आपण अशा युगात राहतो जिथे मुलांना संस्कार नाही तर शिक्षण दिले जात आहे. मुलांना सुरुवातीपासूनच संस्कार देणे सुरू करण्याची गरज आहे मग येणारी पिढी सुसंस्कृत होईल यात काही शंका नाही. पालकांनी आपल्या मुलांना जीवनातील चांगल्या आणि वाईटाची जाणीव करून दिली पाहिजे जेणेकरून मुलाला त्याच्यासाठी काय चांगले आणि काय वाईट आहे हे कळेल.त्याचप्रमाणे मुलांना मोठ्यांशी कसे बोलावे आणि घरातील मोठ्यांची काळजी कशी घ्यावी याचे योग्य प्रशिक्षण दिले पाहिजे.याशिवाय मुलांना धर्म,अध्यात्म आणि धार्मिक संस्कारांशी जोडण्यासाठी लहानपणापासूनच धार्मिक स्थळे इत्यादी ठिकाणी नेले पाहिजे. सर्व प्राण्यांबद्दल दयाळूपणाचे गुण शिकवण्या सोबतच प्राणी आणि पक्ष्यांची सेवा करण्याची भावना देखील त्यांच्यात रुजवली पाहिजे. चांगल्या कथांद्वारे मुलांना शिक्षित करण्यासोबतच, त्यांना अनियंत्रित मुलांपासून दूर ठेवण्यासाठी प्रयत्न केले पाहिजेत. लहानपणापासूनच मुलांना जीवनात नैतिकतेचे महत्त्व सांगण्यासोबतच, इतर लोकांशी बोलण्याचे आणि सहिष्णुतेचे गुण देखील विकसित केले पाहिजेत जेणेकरून ते सामाजिक बनतील. लहानपणापासूनच मुलांमध्ये चांगल्या सवयी लावून त्यांना चांगली कामे करण्यास प्रोत्साहित करून, मुलांमध्ये संस्कृती विकसित आणि बांधली जाईल.
-डॉ.वीरेंद्र भाटी मंगल (ज्येष्ठ साहित्यिक आणि स्तंभलेखक) लाडनून – राजस्थान मोबाईल-९४१३१७९३२९
